LAS ENFERMEDADES PROFESIONALES COMO CONSECUENCIA DEL EJERCICIO DE LA DOCENCIA

Maria José Ordoñez, Tomás Jesús Campoy Aranda

Resumen


La presente investigación tiene como principal objetivo analizar los factores que provocan el malestar docente en el municipio de São Luis, estado de Maranhão y proponer acciones para la mejora de su salud. Han participado 74 sujetos, 17 hombres y 57 mujeres. La investigación confirmó que hay un crecimiento de desgastes emocionales como la ansiedad, depresión, miedo, tristeza y hasta suicidio y que esto tiene alejado a muchos docentes de sus clases.


Palabras clave


Malestar. Bajas Médicas. Salud. Profesor. Prevención

Citas


Álvarez, M. T. G., & Maroto, J. L. S. F. (2000). Condicionantes socio-profesionales de la salud docente. Ediuno-Universidad de Oviedo.

Alvear de, R. B., Arquero, G. M., Díaz, F. R., & Zarazaga, J. M. E. (2004). Relaciones entre el uso de la voz y el burnout en los docentes de Educación Infantil y Primaria de Málaga. Revista española de pedagogía, 85-102.

Aranda, S.M. (2007). Um olhar implicado sobre o malestar docente. UFRGS: Porto Alegre. Consultado de https://www.lume.ufrgs.br/bitstream/handle/10183/17311/000687320

.pdf?sequence=1.

Bandura, A. (23 de enero de 2014). A Social Cognitive perspective on Positive Psychology. Revista de Psicología Social, 26 (1), 7-20. Consultado de https://doi.org/10.1174/021347411794078444

Barros, M.E. et al. (2007). Saúde e trabalho docente: a escola como produtora de novas formas de vida. Trabalho, Educação e Saúde, 5(1), 103-123. Consultado de https://doi.org/10.1590/S1981-77462007000100005

Batista, J. B. V., Carlotto, M. S., & Moreira, M. A. (2013). Depressão como causa de afastamento do trabalho: um estudo com professores do ensino fundamental. Psico, 44(2), 11.

Bauman, Z.M.L. (1998). O Mal-estar da pós-modernidade. Rio de Janeiro: Jorge Zahar Ed.

Bergé, M. E. N. (2011). ¿Cuándo se quema el profesorado de secundaria? Ediciones Díaz de Santos.

Bernal, C. (2010). Proceso de investigación científica. Metodología de la investigación, 3, 74-230.

Birman, J. (2009). Mal-estar na atualidade: psicanálise e as novas formas de subjetivação. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira.

Campoy Aranda, T. J. (2018). Metodología de la investigación científica. Manual para elaboración de tesis y trabajos de investigación. Asunción: Marben Editora.

Cano Vindel, A. (2002). Factores Psicosociales que Inciden en el Estrés Laboral”. Presidente de la

SEAS Consultado en: http://www.ucm.es/info/seas/estres_lab/fact_psicosoc.htm.

Carlotto, M. S. (2012). Síndrome de Burnout em professores: avaliação, fatores associados e intervenção. Oporto: LivPsic.

Carvalho & Gil P. (1995). A formação dos professores de ciências. São Paulo: Cortez.

Christov, L.H.S. (2001). Educação continuada: função essencial do coordenador pedagógico. In: O coordenador pedagógico e a educação continuada. São Paulo: Loyola.

D’Agostini AC (05 de junho de 2019). Brasil lidera índice de violência contra professores. O que podemos fazer? https://novaescola.org.br/conteudo/17609/brasil-lidera-indice-de- violencia-contra-professores-o-que-podemos-fazer.

Dejours, C. (2018). A Loucura do Trabalho: um estudo de psicopatologia do trabalho. 6ª ed. São Paulo: Editora Cortez.

Delors J. et al. (1999) Educação: um tesouro a descobrir. Relatório para a UNESCO da Comissão Internacional sobre Educação para o século XXI. São Paulo: Cortez.

Diazgranados, S., González, C., & Jaramillo, R. (23 de abril de 2006). Aproximación a las problemáticas psicosociales ya los saberes y habilidades de los docentes del distrito. Revista de estudios sociales, (23), p. 45-55.

Dicionário Priberam da Língua Portuguesa (2011). Consultado en: http://www.priberam.pt/dlpo/

Docente, A. A. (2011) Taller de Estudios Laborales. Salud y Condiciones de trabajo en el sector docente: diagnóstico y respuestas posibles. Informe final provisorio marzo de 2011. Buenos Aires: ADEMYS, TEL. Consultado en: http://www.tel.org.ar/spip/salud/icademystel.pdf

Duarte, A.M.C. (2010). Intensificação do trabalho docente. In: OLIVEIRA, Dalila; et al (Org.). Dicionário Trabalho, Profissão e Condição Docente. Belo Horizonte: UFMG/ Faculdade de Educação.

Erick, P. y Smith, D.R. (2011). A systematic review of muskoloskeletal disorders among school teachers. BCM Muskoloskeletal Disorders, 12, 260-271.

Esteve, J. M. (1984) Los profesores en conflicto. Madrid: Narcea Ediciones

(1995) Los profesores ante el cambio social. Barcelona: Editorial Anthropos.

(1999) Mudanças Sociais e Função Docente. In: NÓVOA, A. (Org.). Profissão Professor. Oporto: Porto Editora.

Extremera N., Rey L., Pena, M. (2010) La docencia perjudica seriamente la salud: Análisis de los síntomas asociados al estrés docente. Boletín de Psicología, No. 100, noviembre, 43-54.

Fernández-Puig V. (2014). Evaluación de la salud laboral docente: estudio psicométrico del cuestionario de salud docente. Tesis doctoral. Barcelona: Universitat Ramon Llull, Barcelona.

Fernández-Puig, V., Longás M., Chamarro L. & Virgili Tejedor, C. (2015). Evaluando la salud laboral de los docentes de centros concertados: el Cuestionario de Salud Docente. Revista de Psicología del Trabajo y de las Organizaciones, 31(3), 175-185. https://doi.org/10.1016/j.rpto.2015.07.001

Fernández, F.A. (2014). Una panorámica de la salud mental de los profesores. Revista Iberoamericana de Educación. N.º 66, pp. 19-30.

Ferrari, I.F., Araújo, R.S. (2005) O mal-estar do professor frente à violência do aluno. Revista Mal- Estar e Subjetividade. V. 5, n. 2, set. 2005. Consultado en: http://pepsic.homolog.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S151861482005000200004&lng=pt&nrm=iso

Francia, G. (1988). Modelo de simulación en Muestro. Bogotá, Universidad de la Sabana.

Freud, S. (1997). O mal-estar na civilização. Rio de Janeiro: Imago.

Fox, D. J., & López, E. L. (1981). El proceso de investigación en educación.

Hans, S. (2008). El descubrimiento del estrés. Libro en línea. Consultado: http://hypatia.morelos.gob.mx/no4/el_estres.htm

Gay, G. (2003). Becoming multicultural educators: Personal journey toward professional agency. Jossey-Bass.

Gasparini, S. M., Barreto, S. M., & Assunção, A. Á. (2005). O professor, as condições de trabalho e os efeitos sobre sua saúde. Educação e pesquisa, 31(2), 189-199.

Gil-Monte, P.R. & Moreno-Jiménez, B. (2005). El síndrome de quemarse por el trabajo (burnout). Una enfermedad laboral en la sociedad del bienestar. Madrid: Pirámide, 36-37.

Gómez, Á. I. P. (1993). Autonomía profesional y control democrático. Cuadernos de pedagogía, (220), 25-30.

Gómez Etxebarria, G. (2009). Manual para la formación en Prevención de riesgos Laborales. Especialidad de Ergonomía y psicosociología Aplicada. Ed. CISS.

Gómez Etxebarria, G. (2012). Manual de prevención de riesgos y salud laboral en los centros docentes. Las Rozas (Madrid): Wolters Kluwer.

Instituto Península (31 de agosto de 2020). Pesquisa aponta que os professores estão mais favoráveis à tecnologia e se sentindo valorizados, mas estão desconfortáveis com a volta. Consultado en: https://institutopeninsula.org.br/pesquisa-aponta-que-professores-estao- mais-favoraveis-a-tecnologia-e-se-sentindo-valorizados-mas-estao-desconfortaveis-com- retorno-a-escola/

Jennings, P., & Greenberg, M. (2009). The prosocial classroom: Teacher social and emotional competence in relation to student and classroom outcomes. Review of Educational Research, 79(1), 491-525

Jesus, S. N. Bem-estar dos professores: estratégias para realização e desenvolvimento profissional. Porto Codex – Portugal: Porto, 1998

Jesus de S. I., & Farias, M. D. L. S. O. (2010). Função paterna e adolescência em suas relações com a violência escolar. Revista Mal-Estar e Subjetividade, 10(1), 111-136. Consultado en: http://www.unifor.br/images/pdfs/subjetividade/artigo5_2010.1.pdf

Kankare, E., Geneid, A., Laukkanen, A.M. y Vilkman, E. (2012). Subjective evaluation of voice and working conditions and phoniatric examination in kindergarten teachers. Folia Phoniatrica et Logopaedica, 64, 12-19.

Kooijman, P. G., De Jong, F. I. C. R. S., Thomas, G., Huinck, W., Donders, R., Graamans, K., & Schutte, H. K. (2006). Risk factors for voice problems in teachers. Folia Phoniatrica et Logopaedica, 58(3), 159-174.

Kullok, M. G. B. (2000). Formação de professores para o próximo milênio: ¿novo locus? São Paulo: Annabluma.

Lagar, F. et al. (2013). Conhecimentos Pedagógicos para Concursos Públicos. 3. ed. – Brasilia: Gran Cursos.

Lantheaume, F. (maio/agosto2012). Professores e dificuldades do ofício: preservação e reconstrução da dignidade profissional. Cadernos de Pesquisa. v. 42, n. 146. São Paulo. p. 368-387. Consultado en: http://educa.fcc.org.br/pdf/cp/v42n146/v42n146a04.pdf .

Leite, M. D. P., & Souza, A. D. (2007). Condições do trabalho e suas repercussões na saúde dos professores da educação básica no Brasil-Estado da Arte. São Paulo: Fundacentro/Unicamp.

León, G. L. (2011). Los profesionales de secundaria, como factores de riesgo en el síndrome de Burnout. Revista Electrónica Educare, 15(1), 177-191.

Lévy, P. Inteligencia Colectiva: por una antropología del ciberespacio. Biblioteca Virtual en Salud, BIREME – OPS – OMS. Washington, 2004.

Libâneo, J. C. (2001) Adeus professor, adeus professora? Novas exigências educacionais e profissão docente. 5. ed. São Paulo: Cortez.

Longás, J. (2010). Una aproximación a l'escola com a organització saludable. Análisi de la relació entre el context intern del docent i la síndrome d'esgotament profesional. Barcelona: Universidad Ramón Llull. Consultado en http://www.tdx.cat.

Mayo, I. C., & Martínez, S. T. (2016). La satisfacción laboral y profesional de los profesores. Revista Lasallista de Investigación, 13(1), 214-226

Mc Aleavy, G.J. et al. (2009). Modelling determinants of the vocal health of teachers in Northen Ireland: Implications for educational policy and practice. Journal of Public Health, 122, 691- 699.

Melo, W. F. et al. (2015). Síndrome de Burnout em professores. Revista Brasileira de Educação e Saúde, 5(4), 01-06.

Mercado, LP L. (1999). Formação continuada de professores e novas tecnologias. Maceió: Edufal.

Ministério da Saúde. (2019) https://www.saude.gov.br/saude-de-a-z/saude-mental/sindrome- de-burnout.

Morin, E. (2003). Os sete saberes necessários à educação do futuro. São Paulo: Cortez.

Município de São Luís (19 de junio de 2006). Dispõe sobre o estatuto dos servidores públicos do Município de São Luis e dá outras providências. https://www.saoluis. ma.gov.br /midias/anexos/1188leimunicipal4.615de19dejunhode2006 estatutodosservidoresmunicipais desaoluis.pdf.

Nerrière, E., Vercambre, M.N., Gilbert, F. y Kovess-Masféty, V. (2009). Voice disorders and mental health in teachers: a cross-sectional nationwide study. BMC Public Health, 9,370-378. Consultado en: http://www.biomedicentral.com 471-2458/9/370.

Neves, M.Y.R., & Silva, E.S. (2006). A dor e a delícia de ser (estar) professora: trabalho docente e saúde mental. Estudos e Pesquisas em Psicologia, 6(1), 63-75.

Odelius, CC; Codo, W. S. (2006) Infraestrutura das escolas públicas. In: CODO, W. (Coord.) Educação: carinho e trabalho. Petrópolis: Vozes, 2006. p.193-203.

Otero, M. (24 de febrero 2019). El malestar docente es más que el “burnout”. Consultado en: https://www.lavoz.com.ar/ciudadanos/malestar-docente-es-mas-que-burnout

Paschoalino, J. B. (2009). O Professor Desencantado: Matizes do Trabalho Docente. Belo Horizonte: Armazén de Ideias.

Pereira, M.R.(2008). A impostura do mestre. Belo Horizonte: Argvmentvm. Perrenoud, P. (2015). Dez novas competências para ensinar. Artmed editora.

Ranchal Sánchez, A., & Vaquero Abellán, M. (2008). Burnout, variables fisiológicas y antropométricas: un estudio en el profesorado. Medicina y seguridad del trabajo, 54(210), 47-55.

Reis, E. J., Araújo, T. M. D., Carvalho, F. M., Barbalho, L., & Silva, M. O. (2006). Docência e exaustão emocional. Educação & Sociedade, 27(94), 229-253. http://www.cedes.unicamp.br

Rubano, MC (2002). El malestar docente en la escuela media. Buenos Aires: Editorial: Miño y Dávila. pág. 63

Scandolara, T. B., Wietzikoski, E. C., Gerbasi, A. R. V., & Sato, S. W. (2015). Avaliação dos níveis de estresse e depressão em professores da rede pública do município de Francisco Beltrão-PR. Arquivos de Ciências da Saúde da UNIPAR, 19(1).

Sevilla, U., & Villanueva, R. (2000). La salud laboral docente en la enseñanza pública. Madrid: Publicaciones de la federación de enseñanza de CC. OO.

SCHMIDT, B., CREPALDI, M. A., BOLZE, S. D. A., NEIVA-SILVA, L., & DEMENECH, L. M. (2020). Saúde mental e intervenções psicológicas diante da pandemia do novo coronavírus (COVID-19). Estudos de Psicologia (Campinas), 37.

Silva, O.G.M.A. (2011). Silenciosa doença do Professor: Burnout ou Mal-Estar Docente. Revista Científica Integrada. São Paulo, v. 1, n. 2. Consultado en: http://www.unaerp.br/index. php/revista-cientificaintegrada/edicoes-anteriores/edicao-n-2-2014-1/1464-161-454-1- sm/file .

Sliwinska-Kowalska, M., Niebudek-Bogusz, E., Fiszer, M., Los-Spychalska, T., Kotylo, P., Sznurowska-Przygocka, B., & Modrzewska, M. (2006). The prevalence and risk factors for occupational voice disorders in teachers. Folia Phoniatrica et Logopaedica, 58(2), 85-101.

Sociedade Maranhense de Direitos Humanos (15 de octubre de 2015). No Dia dos Professores, uma análise sobre a violência nas escolas do Maranhão. https://smdhvida.wordpress.com/2015/10/15/no-dia-dos-professores-uma-analise-sobre- a-violencia-nas-escolas-do-maranhao/

Tardif M.; Lessard, C. (Org.) (2008). O ofício do professor: história, perspectivas e desafios internacionais. Petrópolis: Vozes.

Vale do, P. C. S., & Aguillera, F. (2016). Estresse dos professores de ensino fundamental em escolas públicas: Uma revisão de literatura. Revista Psicologia, Diversidade e Saúde, 5(1).

Villagómez, M. P. (2011). Importancia del cuidado de la voz en la tarea docente. Tesis doctoral. QUITO: PUCE.

Zaindan, J. M.; Galvão, A. C. (2020). “COVID19 e os abutres do setor educacional: a superexploração da força de trabalho escancarada”. In: AUGUSTO, C. B.; SANTOS, R. D. (orgs.). Pandemias e pandemônio no Brasil. São Paulo: Instituto Defesa da Classe Trabalhadora.


Texto completo: PDF

Refbacks

  • No hay Refbacks actualmente.


Dirección de Investigación y Postgrados
Universidad Autónoma de Asunción

Jejui 667 entre O´Leary y 15 de Agosto